(ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ 18ης ΟΚΤ 2012 ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ)
Θα παραθέσω κάποια στοιχεία σε αριθμούς, του ακάματου ερευνητή ναυάρχου Τάσο Δημητρακόπουλου, δικός του κόπος είναι μέσα από το πλήθος των πολύτιμων βιβλίων του. Μπορείτε να θαυμάσετε τα τελευταία μαζί μ’ όλα τ’ άλλα στην έκθεση που μόλις προλάβαμε να συγκροτήσουμε, μικρό δείγμα γραφής των στρατιωτικών που είναι συγγραφείς και λογοτέχνες. Μας εξηγεί ο καλός ναύαρχος πως, από δυο χιλιάδες αποφοίτους μέχρι το 1973 της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, οι διακόσιοι είκοσι τέσσερις έχουν συγγράψει εφτακόσια εξήντα δύο καταμετρημένα έργα. Τα λογοτεχνικά είναι περισσότερα από ενενήντα δύο ενώ εκατόν ογδόντα είναι ιστορικά και αναμνήσεων, οι αρμόδιοι θα κρίνουν πόσα και απ’ αυτά χαρακτηρίζονται άνετα και ως λογοτεχνικά. Και τούτα μόνο για το Πολεμικό Ναυτικό.
Ως στρατιωτικούς στην παρούσα προσέγγιση θεωρούμε κάθε ένοπλο πολύχρονης θητείας οργανωμένο σε σύνολο ομοίων και υποκείμενο σε σταθερό κώδικα συμπεριφοράς, ομοιόμορφη εμφάνιση (στολή), απαιτήσεων δημόσιου βίου, κοινών στόχων και πιστό σε κανόνες και κώδικες υπακοής σε εξ αρχής διαμορφωμένη ιεραρχία βαθμών και τίτλων.
Για τον τόπο μας ως τέτοιους αναγνωρίζουμε τους επαναστατημένους Έλληνες στην απαρχή του σύγχρονου κράτους μας, τους οργανωμένους σε ομάδες και στρατό αντίστασης στην κατοχή, τους οργανωμένους σε στρατό αντάρτικο και στη συνέχεια σε τακτικό που αμφισβήτησε ενόπλως την εξουσία της άρχουσας τάξης, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται ακόμα μέχρι σήμερα, και φυσικά τον τακτικό κυβερνητικό στρατό, με συζητήσιμα τα σώματα ασφαλείας καίτοι η αλήστου μνήμης Χωροφυλακή θα μπορούσε να ενταχθεί σε παραπλήσια κατηγορία χωρίς βάσανο. Οι χώροι αυτοί είναι επομένως αντικείμενο έρευνας για μας σήμερα.
Ο ομιλών αμφισβητεί για τον εαυτό του την αποτελεσματικότητα της βραχύβιας προσέγγισης του μεγάλου θέματος. Θα περιοριστούμε λοιπόν στην προσπάθεια για εξέταση μικρού φάσματος και δη της φύσης και των αιτίων που οδήγησαν σημαντικό αριθμό αυτών των κατηγοριών να εντρυφήσουν στη γοητεία της λογοτεχνίας σε όλες τις εκφάνσεις της και της συγγραφής γενικότερα. Εν παρενθέσει τονίζεται πως δεν είναι ξένο στους στρατιωτικούς και το πεδίο των λοιπών καλών τεχνών, αλλά αποφεύγουμε τον πειρασμό να επεκταθούμε.
Κρίσιμο ερώτημα είναι εάν οι εν λόγω διαφοροποιούνται από τους λοιπούς κατοίκους της χώρας μας. Χωρίς πολλή σκέψη εκφράζω την άποψη πως η φύση και ο τόπος δεν ξεχωρίζουν, ευτυχώς, τους κατοίκους στους μεν όπου χαρίζεται και στους δε που τους απαξιώνει, και ο λόγος είναι απλός. Η σοφία της δεν επιμερίζει τους δέκτες των αγαθών του τόπου, όσο κι αν κάποιοι θέλουν να τη διυλίζουν υποστηρίζοντας πως υπάρχουν εύνοιες του περιβάλλοντος, ο ήλιος ναι, ξενερίζει από την ίδια πάντα μεριά αλλά δεν προσφέρεται το ίδιο σ’ όλους, ο αέρας ναι, είναι καθαρός και ξέχωρος αλλά αλλιώτικος ανάλογα με τους εισπνέοντες, τα βουνά ναι, είναι κατοικία των θεών προσιτά όμως μόνον στους λάτρεις τους, οι μνήμες δε μπορεί να ‘ναι δεκτικές των πάντων… κάνουν λάθος λοιπόν οι διανομείς των «αγαθών». Εδώ μεστώνουν και οι στρατιωτικοί και οι τσαγκάρηδες, και οι προνομιούχοι οικονομικά κι οι διπλανοί.
Υπάρχουν όμως διαφορές που θα δούμε παρακάτω, σε χαρακτήρα, σε τρόπο σκέψης, σε … πολλά, Ποιο είναι το πλεονέκτημα από τη διαφορετικότητα, ποιο το μειονέκτημα που επηρεάζει τη λογοτεχνική και συγγραφική δεινότητα του ενός και του άλλου; Παίζει ρόλο η απομόνωση του ενός και δη τα χρόνια τα τρυφερά της άνδρωσής του ώστε οι τριγμοί της κοινωνίας ν’ ακούγονται απόμακροι και σα να μην τον αφορούν, βαραίνει η όλη διαδικασία της εκπαίδευσής του στην ορμή του κάποτε να πει, να γράψει, να ξεσπάσει;
Σε ξερή γλώσσα και χωρίς ανάλυση διασαφηνίζεται πως το προνόμιο δεν προέρχεται από τη φύση του επαγγέλματος. Αλλά εκ της εκπαίδευσης που απαιτεί η αποστολή του ως μονίμου στρατιωτικού. Σ’ αυτήν οφείλεται ότι εξελίσσεται σε ιδιόρρυθμο ειδικού χειρισμού, σταθερής συμπεριφοράς και πεποιθήσεων και κατά συνθήκην συντηρητικής δομής.
Επομένως, προσθέτουμε, σε άνθρωπο καταπιεσμένης προσωπικότητας, περιορισμένης ελευθερίας έκφρασης, συμπεριφοράς, εκδηλώσεων, στρεβλής ενίοτε και κατευθυνόμενης σκέψης, καθορισμένης διαδικασίας λήψεως αποφάσεων, περιορισμένου βαθμού πρωτοβουλιών κλπ. Σημειώνεται πως οι Έλληνες στρατιωτικοί υποκείμεθα σε όλες μας τις εκφάνσεις σε προκαθορισμένους κανόνες είναι δε συχνότατη η ποινή «διότι συμπεριεφέρθη ως μη έδει» ή «προέβη σε ενέργειες μη προβλεπόμενες», άρα ο εξεταζόμενος πρέπει να δρα με βάση ότι προβλέπεται και όχι όπως ο ίδιος θα ‘θελε!
Άμεσο συμπέρασμα πως ο άνθρωπος αυτός σωρεύει μάζα επιθυμιών ανεκπλήρωτων, ενέργεια παραγωγική συγκεκριμένης υφής όπως η υπηρετούσα την καλή τέχνη, ικανή πλην αναγκαία συνθήκη για να είναι τέτοιος, δηλαδή άνθρωπος. Αυτή η ανεκπλήρωτη επιθυμία στους τιμώμενους σήμερα στρατιωτικούς έρχεται η στιγμή που αναβλύζει και δεν τον συγκρατεί τίποτε. Έτσι εξηγείται ο μεγάλος αριθμός έργων γραφής καλής περί την Τέχνη του Λόγου και ο ακόμα μεγαλύτερος της συγγραφής περί την στρατιωτική ιστορία.
Ήταν από τους στόχους της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών να τιμήσει ένα στρώμα Ελλήνων που ενώ δοξαζόταν όσο η Ελλάδα μεγάλωνε, ήτοι μέχρι και το τέλος του εμφυλίου, απαξιώνεται όσο η χώρα μας δοκιμάζεται ή ακόμα και συρρικνούται. Αυτό δε συνέβη κατά τη δικτατορία εκτός των άλλων και με την αρπαγή εδάφους της μαρτυρικής Κύπρου αλλά και τώρα με την απώλεια κυριαρχικών μας δικαιωμάτων ;
Η σχέση που έχει η λογοτεχνία άρα και οι στρατιωτικοί λογοτέχνες/συγγραφείς με τα προαναφερθέντα είναι η ίδια που έχει ο σκεπτόμενος και υπεύθυνος άνθρωπος με τη υπεράσπιση της θέσης του στη φύση, στη δομημένη κοινωνία, στο σύνολο αξιών που συνθέτουν τον πολιτισμό μας. Όσο περισσότερο περιορίζεται η ελεύθερη έκφραση τόσο αυξάνεται και η επιθυμία γι’ αυτήν, τι καλύτερο λοιπόν από τη διέξοδο της γραφής και του Λόγου και ιδού ο Καρκαβίτσας, ο Ρώτας, ο Τάσος Κόρφης (Ρομποτής για τους γνωρίζοντες τα του Πολεμικού Ναυτικού), ο Παντελής Χορν για να αναφερθώ μόνο σε μη ζώντες μεγάλους λογοτέχνες στρατιωτικούς.
Γνωρίζουν μερικοί, πως ο Παντελής Χορν παραπέμφθηκε στο ναυτοδικείο και ευτυχώς δεν καταδικάσθηκε για το Ανεχτίμητο, καθόσον προκάλεσε δήθεν σκάνδαλο με τις τολμηρές για την εποχή εκφράσεις που χρησιμοποιούσε. Σε εκτόπιση όμως εκτοξεύθηκε στη Μυτιλήνη και ο Καρκαβίτσας, σε στρατόπεδο στο Γκαίρλιτς κλείστηκε ο Ρώτας, και ας μην αναφέρουμε κάποιους σύγχρονους, διωχθέντες επίσης, όχι για τη συγγραφή τους αλλά γι’ άλλα παρόμοια με τα δρώμενα του Καρκαβίτσα και του Ρώτα.
Στο σημείο αυτό οφείλω να αναφερθώ σε θαυμάσια κείμενα που συναντά κανείς σε υπηρεσιακά έγγραφα, κείμενα που θα μπορούσαν κάλλιστα να σταθούν ως λογοτεχνικά κοσμήματα. Σαν τέτοιο επιμένω πως είναι επί παραδείγματι το έγγραφο υποστήριξης της πρότασης για αποκατάσταση των καταδικασθέντων και εκτελεσθέντων κατά τον εμφύλιο στην ιστορική, πλην γενικά άγνωστη, Δίκη του Ναυτικού. Το περί ου ο λόγος κείμενο γραμμένο σαράντα χρόνια μετά φέρει τη σφραγίδα και τον καταιγιστικό θαυμάσιο λόγο του Πλοιάρχου τότε Λεωνίδα Βασιλικόπουλου, γνωστού αντιστασιακού και μετέπειτα Αρχηγού του Ναυτικού.
Το φέρνω ως παράδειγμα του επιχειρήματος πως δεν είναι μόνο η δεινότητα της παιδείας και το εσωτερικό χάρισμα που οδηγεί στην εκφορά λόγου καλού, είναι και η συγκεκριμένη εκπαίδευση που απαιτεί κείμενο σαφές, λιτό, περιεκτικό λόγο που με όπλο την αφαίρεση μπορεί εύκολα να τον φέρει στην απόδοση ολοκληρωμένων εννοιών με τις λιγότερες δυνατές λέξεις. Μ’ άλλα λόγια σε παραπλήσιο του Χαϊκού, στο είδος ποιήματος που ανθεί σχεδόν καθημερινά στην στρατιωτική ορολογία όσο καινοφανές και να φαίνεται τούτο.
Ο στρατιωτικός υποχρεούται να γράφει διαταγές λιγόλογες μα και πολυσέλιδες αναλύσεις, μελέτες, ημερολόγια, ποινές, ανακριτικές πράξεις, παραπομπές στη δικαιοσύνη, υποστηρικτικά κείμενα για λήψη αποφάσεων, όλα πρέπει να είναι λιτά, δωρικά, κατανοητά, πλήρη, χωρίς φιοριτούρες και καλολογικά στοιχεία. Διαφαίνεται λοιπόν πως ένα βήμα, έστω μεγάλο, χωρίζει τον προικισμένο και ανήσυχο για να εισβάλλει στη λογοτεχνία και απλή θέληση στη συγγραφή γενικότερα, εφόσον αρωγός είναι ο πλούτος της γλώσσας μας για άνετη επιλογή των λέξεων.
Απαιτείται και κάποια φαντασία, απαραίτητο και το κάτι τις που θα νοστιμίσει το αποτέλεσμα, ποιος λέει όμως πως δεν απαντώνται και τέτοια στον καθημερινή γραφή τους, στο συχνό λόγο που επίσης υποχρεούνται να χρησιμοποιούν για να πείσουν, να αναλύσουν, να παρουσιάσουν, να εκπαιδεύσουν. Λείπουν, οφείλουν να λείπουν από τα γραπτά ή προφορικά κείμενα οι περιττές λέξεις, οι υπερβολές, τα επίθετα, οι ωραιοποιήσεις, η κολακεία, οι πλατειασμοί…άρα; Ρίξτε μια ματιά στο διαδίκτυο, δέστε τα οργισμένα κείμενα μερικών από το χώρο!
Μια μόνο λέξη για τους του Πολεμικού Ναυτικού όπου για τον ομιλούντα είναι υποχρέωση η μη παράλειψή της. Δεν μπορεί να μην τους επηρεάζει η θάλασσα, τι να πω παραπάνω που το ‘χει χιλιοτραγουδήσει ο λαός μας, το χει σμιλέψει αυτό ένας Ελύτης, γίνεται να μην παίζει ρόλο η φρεσκαδούρα σαν απολαμβάνει ή παλεύει με την πλανεύτρα;
Χρειάζονται λοιπόν πρόσθετες εξηγήσεις γιατί οι της λάμπουσας πενίας όπως από το μεσοπόλεμο αποκαλούνται οι στρατιωτικοί, στράφηκαν και στη λογοτεχνία;
Για τους συναδέλφους του στρατού ξηράς δε θ’ αναφερθώ αφού ελάχιστα κατέχω το χώρο. Δυο λόγια όμως θα προσθέσω για όσους στελέχωσαν τον στρατό των ανταρτών και τις αντιστασιακές οργανώσεις κατά την κατοχή και στη συνέχεια κάποιοι εξ αυτών πήραν μέρος στον αιμοβόρο εμφύλιο σπαραγμό, χωρίς να μπω σε επιμερισμούς ευθυνών, ρόλους ξένων παραγόντων κοκ
Πολύ πάνω από χίλιοι οι μόνιμοι των παραγωγικών σχολών του κράτους που εντάχθηκαν στις κύριες αντιστασιακές οργανώσεις ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και άλλες μικρότερες. Όλοι προέρχονται από τον προπολεμικό Στρατό Ξηράς αφού το Ναυτικό και η Αεροπορία είχαν διαφύγει σύσσωμα σχεδόν στη Μέση Ανατολή. Προέκυψαν όμως και πάμπολλοι από τις στρατιωτικές σχολές ταχύρρυθμης εκπαίδευσης που λειτούργησαν στο βουνό, αναδείχθηκαν σε στελέχη και πολέμησαν για χρόνια εκείνη τη δεκαετία. Ρίξτε μια ματιά στο σχετικό βιβλίο του συναδέλφου Πριόβολου, είναι στην έκθεση, αναζητείστε και τα υπόλοιπα του ίδιου σεμνού συγγραφέα/λογοτέχνη στρατηγού.
Πολλά λογοτεχνήματα κάθε είδους, από θεατρικά, δοκίμια, μυθιστορήματα, διηγήματα, ιστορία, ποιήματα, αυτοβιογραφίες, κοκ γεννήθηκαν και μέσα στον πόλεμο από το συγκεκριμένο χώρο και περισσότερο στη συνέχεια. Οι συγγραφείς τους πολέμησαν για χρόνια φορώντας την ίδια στολή, υπάκουσαν σε διαταγές ανωτέρων και στη συνείδησή τους υποκείμενοι σε κανονισμούς, σεβόμενοι στρατιωτική ιεραρχία, παίρνοντας βαθμούς στο πεδίο της μάχης; Είναι στρατιωτικοί, είναι λογοτέχνες και συγγραφείς, τιμώνται σήμερα μαζί με τους λοιπούς του μονίμου στρατού της χώρας που προέκυψε από τη νικήτρια πλευρά του εμφυλίου. Μία η γιορτή και για τις δυο πλευρές, καιρός είναι!
Μνημονεύω εν τούτοις μόνον τους Βασίλη Βενετσανόπουλο, Στέφανο Παπαγιάννη και Δημήτρη Τσιτσιπή μέλος της Εταιρείας μας μέχρι το θάνατό του, ως προερχόμενων και από τις δυο όχθες, αφού απόφοιτοι της Σχολής Ευελπίδων πολέμησαν τους εισβολείς Ιταλούς και τους Γερμανούς υπό τον τακτικό στρατό και τις ίδιες δυνάμεις κατοχής υπό το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, ενώ πήραν μέρος και στον εμφύλιο με την πλευρά που πίστευαν σωστή. Ρίξτε μια ματιά στα βιβλία τους, ρίξτε μια ματιά στο Ημερολόγιο, Όσο Σώθηκε του αντάρτη Καρατζά απ’ την Πάνω Αγόριαννη, αυτό το κόσμημα δε θάβεται; Ο Ρώτας να το θυμόμαστε ήταν κι αυτός ΕΑΜίτης.
Δε θ’ αναφερθώ σε πονήματα και λογοτέχνες της Πολεμικής Αεροπορίας πλην του Κουρή ως συγγραφέα και επίσης του Στάπα και τούτο γιατί το χρωστάμε στον τελευταίο που βασανίσθηκε για τη συμμετοχή του στο Κίνημα του Ναυτικού και μας δίδαξε να λέμε όχι, όπως μας έμαθε και ο Μήνης ο πολεμιστής αεροπόρος, ο ασυμπίεστος, ο πολυβασανισμένος μαχητής της δημοκρατίας.
Δεν γίνεται να παραληφθούν οι «συγγραφείς» της τελευταίας δικτατορίας πιθανότατα δε και των προηγουμένων του μεσοπολέμου. Είναι άραγε τυχαίο πως η ποιότητα των συγγραφέων αυτών και ειδικά των πρωτεργατών της χιλιόχρονης, όπως αρέσκοντο να την παρουσιάζουν, επανάστασης, είναι τόσο χαμηλού επιπέδου, έχετε ξεφυλλίσει τα πονήματα του Παττακού και του πολυδιαφημισμένου ως πτυχιούχου Μακαρέζου και κύρια το Πιστεύω του Παπαδόπουλου; Ναι, εκείνου του παραληρηματικού ανθρώπου που τυράγνησε τούτον τον τόπο, εκτός των άλλων και με το λόγο και τη γραφή του, επί έξη χρόνια ντροπής. Δυστυχώς για την πολύπαθη, πλούσια ιστορία μας ο επόμενος δικτάτορας δε συνέγραψε τίποτα για κάλυψη του θλιβερού έστω μέρους της!
Πιο καλογραμμένα είναι των Αραπάκη και Μπονάνου, όσο δε για την αξιοπιστία των δύο τελευταίων αξίζει να περιοριστεί κανείς στις κραυγαλέες μεταξύ των αντικρούσεις για τα ίδια γεγονότα, ώστε να βγάλει το ανάλογο συμπέρασμα. Η αυτοπροβολή δεν είναι, δεν πρέπει να είναι ίδιον του συγγραφέα, ας αφήσουμε τον αναγνώστη να μας βάλει σε βάθρο, είναι πιο επιτυχημένη πρακτική, κάτι που αγνοούσαν οι πιο πάνω συγγραφείς της χούντας αλλά δυστυχώς όχι μόνον εκείνοι. Ας μην ξεχνάμε τι συμβαίνει όσο σκαρφαλώνει στα δέντρα η μαϊμού! Αυτή όμως γνωρίζει το θέαμα που προσφέρει!
Έρχομαι τώρα σε ελάχιστη ονοματολογία λογοτεχνών που μας άφησαν έργο μεγάλο αλλά και κάποιων σύγχρονων. Ανέφερα ήδη τον Τάσο Κόρφη, το ναύαρχο Ρομποτή παλιό μου Κυβερνήτη. Είμαστε περήφανοι οι του Ναυτικού για τον Κόρφη, σάμπως όμως δεν είναι περήφανη όλη η χώρα για το Θεατρικό συγγραφέα τον Παντελή Χορν του Πολεμικού Ναυτικού αλλά και του Λιμενικού Σώματος, τι να προσθέσω εδώ γι’ αυτόν! Γίνεται να παραλείψω τον Γιακουμάκη, το Βάρφη, και ξέχωρα βέβαια ως ολοζώντανους τον Μενουδάκη, το Γήση τον Παπαγεωργίου, κι άμα το παρακάνω με τους του Ναυτικού τι να πουν οι στρατιωτικοί γιατροί για τον Καρκαβίτσα απ’ τους αθάνατους αλλά και τον Παπαδημητρακόπουλο, τον Πολυράκη, τον Τσοχαλή, τον Χαραλαμπάκη, τον Γιαννόπουλο που κοσμούν τη λογοτεχνική ζωή του τόπου μας…
Τόσους και τόσους παραλείπουμε εδώ, αλλά δε μπορώ να μην αναφέρω και τον Πριόβολο και τον Χατζηνάκη μέλος της ΕΕΛ και τέλος, έτσι ως χαρακτηριστικούς αντιπροσώπους εκείνης της γενιάς, τον Τσιτσιπή του ΔΣ απ’ τη ΣΣΕ πλάι στο μεγάλο Βασίλη Ρώτα .
Και να θυμούνται οι μη στρατιωτικοί πως είμαστε και του λόγου μας άνθρωποι … κάποιοι κι’ από μας βέβαια δεν πρέπει να το ξεχνούμε αυτό ποτές μας, κι άμα λάχει να προκύψει και κάνας λογοτέχνης, έ τότε καλές χαρές να κάνουμε οι υπόλοιποι.
Ετικέτες: συγγραφείς, συγγραφείς στρατιωτικοί, Δημάκας, Λογοτέχνες, Λογοτέχνες στρατιωτικοί, Μάλφα, Στρατιωτικοί
κακαράς 
Σχολιάστε