ΑΝΩΤΑΤΟΣ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
(ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ)
Εάν εξαιρέσουμε τα δύο Συντάγματα του 1968 και 1973 της δικτατορίας, που αφιερώνουν τέσσερα άρθρα για τις ΕΔ, κανένα από όλα τα υπόλοιπα[1] του σύγχρονου ελληνικού κράτους δεν ασχολείται εκτενώς μ’ αυτές, ούτε με τα στελέχη τους (οσάκις απαιτείτο καλύπτονταν από τις προβλέψεις για τους υπαλλήλους του δημοσίου που η διασταλτική ερμηνεία τους χρησιμοποιείτο κατά το δοκούν). Εκτός από τον καθορισμό ποιος ΄΄άρχει΄΄ ή και ποιος ΄΄διοικεί΄΄. Καθώς και ορισμένες απαγορευτικές διατάξεις που παρεισφρύουν, ώστε να αποκλείονται με πρόβλεψη του καταστατικού χάρτη δραστηριότητες όπως η πολιτική και ο συνδικαλισμός. Αντίθετα δεν επεκτείνονται τα Συντάγματα σε λεπτομέρειες και ρυθμίσεις των στρατιωτικών, όπως για τους δικαστικούς ή τους δημοσίους υπαλλήλους γενικά. Ο λόγος προφανώς οφείλεται στο ότι η εκάστοτε εξουσία, κοινοβουλευτική ή μη, προτιμούσε να ελέγχει τα αφορούντα τους στρατιωτικούς και τις ΕΔ με νόμους, προεδρικά ή βασιλικά διατάγματα και κανονισμούς.
Συμπεραίνουμε πως όταν το Σύνταγμα προνοεί για κάποιον μόνον να ΄΄άρχει΄΄, χωρίς να ξεχωρίζει τη διοίκηση, τότε η εξουσία του είναι πολύ ισχυρότερη και όχι διακριτή. Εάν το Σύνταγμα προβλέπει άλλον να ΄΄άρχει΄΄ και άλλον να ΄΄διοικεί΄΄ είναι προφανές πως ο συντάκτης του δε θέλει ουσιαστική αρμοδιότητα και εξουσία στον πρώτο αλλά σε εκείνον που διοικεί. Ανάλογα με το συσχετισμό δυνάμεων στις Κυβερνήσεις και τους ΄΄ανώτατους άρχοντες΄΄ βασιλείς ή προέδρους, έχουμε και την πρόβλεψη στον αντίστοιχο καταστατικό χάρτη. Έτσι εξηγείται γιατί οι δικτάτορες επιδιώκουν να ελέγχουν τις ΕΔ και γιατί ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος αλλά και οι προκάτοχοί του ήθελαν και θεωρούσαν τις ΕΔ δικές τους.
Παρατηρούμε ότι τα Συντάγματα του 1844,1864 όπως και του 1911 προβλέπουν ότι « … ο Βασιλεύς … άρχει των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων(…)» χωρίς να του αφαιρεί τη διοίκηση. Έτσι προέκυψε και η βασιλική δόξα στους βαλκανικούς πολέμους.
Το 1925 και το 1927 η βασιλεία έχει παύσει να υπάρχει ενώ τα αντίστοιχα Συντάγματα στο άρθρο 78 το ένα και 81 το δεύτερο διατηρούν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας πλέον την εξουσία «…να άρχει των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων τας οποίας όμως ουδέποτε δύναται να διοικήσει(…)» ενώ ο ίδιος και όχι η Κυβέρνηση «(…)απονέμει κατά νόμον τους στρατιωτικούς και ναυτικούς βαθμούς…». Το Σύνταγμα μάλιστα του 1925 αναθέτει (με το άρθρο 117) στα στρατοδικεία – ήτοι σε δικαστήρια σκοπιμότητας με δικαστές, που είναι βεβαίως αξιωματικοί των ΕΔ – την αρμοδιότητα να αντιμετωπίζουν «… αδικήματα αποσκοπούντα την ανατροπήν του πολιτεύματος …».
Δεν σταματά κανείς στη σκοπιμότητα προστασίας του πολιτεύματος, που από εκεί και μετά αποτελεί μέριμνα των Συνταγμάτων και ειδικών νόμων, αλλά στο ότι ανατίθεται σε στρατοδικεία αυτή η αρμοδιότητα. Της αντιμετώπισης δηλαδή όποιων στρέφονται κατά του πολιτεύματος, το οποίο εν προκειμένω είναι Προεδρικό. Άρα ο συνταγματικός νομοθέτης έχει κατά νου ως πιθανούς αντιπάλους του τους βασιλόφρονες. Εκτός από τους κομμουνιστές που έχουν αρχίσει να εμφανίζονται από το 1917. Η εμπειρία θα χρησιμοποιηθεί αργότερα για να καλύψει τον ΄΄κίνδυνο΄΄ για το ΄΄ισχύον κοινωνικόν καθεστώς΄΄. Αλλά και το πολίτευμα που μπορεί να είναι κατά περίπτωση προεδρικό, προεδρευόμενο, βασιλικό, κοινοβουλευτικό..
Το Σχέδιο Συντάγματος του 1948 αφορά πάλι βασιλεία. Εδώ αναθέτει στο βασιλιά να άρχει των ΕΔ (άρθρο 80) χωρίς να ξεχωρίζει τη διοίκηση και «(…)να απονέμει κατά νόμον τους στρατιωτικούς και ναυτικούς βαθμούς…» (άρθρο 82). Η χώρα βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο, και το σχέδιο αυτό προετοιμασμένο από την κυβερνητική παράταξη, περιλαμβάνει πρόβλεψη ασυμβίβαστων ιδεολογιών με την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου (επομένως και των στρατιωτικών). Οι οποίες ιδεολογίες (άρθρο 107) «…σκοπούσαι την δια βιαίων μέσων ανατροπήν του υφισταμένου πολιτειακού ή κοινωνικού καθεστώτος, αντίκεινται απολύτως προς την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου».
Το 1952 έχουμε το πρώτο μεταπολεμικό και μετεμφυλιακό Σύνταγμα. Οι προβλέψεις του σχεδίου Συντάγματος του 1948 για το ποιος ΄΄άρχει΄΄ των ΕΔ και ποιος απονέμει τους βαθμούς στα στελέχη τους, δεν αλλάζουν (άρθρα 32 και 34). Ούτε η απαγορευτική διάταξη για τις ιδεολογίες, που αντίκεινται στην ιδιότητα των δημοσίων υπαλλήλων (άρθρο 100).
Στο προ- δικτατορικό Σύνταγμα ο ρόλος των ΕΔ είναι αρκετά αυτονομημένος με έντονη τη σκιά του παλατιού, που τις θεωρούσε δικό του φέουδο και δεν το έκρυβε. Παράλληλα η αμερικανική αποστολή JUSMAPG (Joint US Military Advisory and Planning Group) είχε στις δικές της αποστολές την ενασχόληση και στην ουσία τον έλεγχο στις ελληνικές ΕΔ. Το Σύνταγμα δεν προέβλεπε ούτε αναμενόταν κάτι τέτοιο για Υπηρεσίες ξένων κρατών, αλλά η εξάρτηση των ΕΔ ήταν μεγάλη, οι σχέσεις οργανικές, πολύ σφιχτά δεμένες. Σε όλες τις σοβαρές υπηρεσίες και τα επιτελεία λειτουργούσαν παράλληλοι δίαυλοι επικοινωνίας, το ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization) έδινε πρόσθετες ευκαιρίες γι’ αυτό.
Η δικτατορία ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις ΕΔ και τους στρατιωτικούς στα δύο Συντάγματά της. Αναβαθμίζοντας το ρόλο- αρμοδιότητές τους και αυξάνοντας σημαντικά την ανεξαρτοποίησή τους από τη Βουλή. Όχι όμως και από τον ισχυρό πόλο, ανάλογα με το ποιος είναι κάθε φορά αυτός. Στο πρώτο Σύνταγμα του 1968 ο ισχυρός είναι η Κυβέρνηση (ο Παπαδόπουλος και η ομάδα ισχύος της χούντας) και όχι ο Βασιλιάς, ενώ στο επόμενο του 1973 είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (πάλι ο Παπαδόπουλος) και όχι η Βουλή ή η Κυβέρνηση. Ανάλογα ανατίθεται και ο έλεγχος των ΕΔ.
Οι στρατιωτικοί αναβαθμίζονται επίσης. Και όσοι μέχρι τότε διαμαρτύρονταν διότι οι δικαστικοί ήταν σε καλύτερη μοίρα απ’ αυτούς, όχι μόνο μισθολογικά αλλά και ως Σώμα, ικανοποιούνται. Αφού και το Σύνταγμα πλέον ασχολείται μαζί τους αρκετά, όπως και με τους δικαστικούς. Στο πρώτο του 1968 υπήρχε ακόμα η βασιλεία, με το βασιλιά Κωνσταντίνο όμως να βρίσκεται στο εξωτερικό μετά της υπολοίπου οικογενείας του. Υπάρχουν διαφορές στην εξουσία, που παρέχει το επόμενο του 1973 στον πρόεδρο της δημοκρατίας, με ό,τι προβλέπει για το βασιλιά το 1968 στα θέματα Εθνικής Άμυνας, Δημόσιας Τάξης- Ασφάλειας και Ενόπλων Δυνάμεων.
Ο Βασιλιάς άρχει αλλά η Κυβέρνηση διοικεί τις ΕΔ στο πρώτο. Επίσης ο Αρχηγός των ΕΔ συμμετέχει στο Συμβούλιο του Έθνους αναβαθμιζόμενος και όχι μόνον με αυτόν τον τρόπο (αρθρ.54 παρ 2). Το καινοφανές και κατανοητό για μια χούντα είναι πως στη Βουλή δεν επιτρέπεται η σύσταση εξεταστικών επιτροπών «(…)επί ζητημάτων αναγομένων εις την εξωτερικήν πολιτικήν ή εις την Εθνικήν Άμυναν(…)»(άρθρ.77 παρ 2).[2] Για πρώτη φορά σε Σύνταγμα, ανεξάρτητα από το καθεστώς έκδοσής του, συναντάμε τόση έκταση σε ενασχόληση με τις ΕΔ και τα στελέχη τους. Τέσσερα άρθρα (129 μέχρι και 132) είναι αφιερωμένα σ’ αυτές. Με επέκταση και στα Σώματα ασφαλείας και λεπτομέρειες που, μέχρι τότε αλλά και αργότερα ρυθμίζουν ειδικοί νόμοι.
Οι προβλέψεις αυτές διατηρούνται και στο επόμενο Σύνταγμα της δικτατορίας το 1973 (άρθρα 128 μέχρι και 132) εκτός των διαφορών εξουσίας και αρμοδιοτήτων Βασιλιά και Προέδρου Δημοκρατίας Το 1973 με τον Παπαδόπουλο Πρόεδρο τα αφορούντα Εθνική Άμυνα και Ένοπλες Δυνάμεις, καθώς επίσης Δημόσια Τάξη και Ασφάλεια, ρυθμίζονται απ’ αυτόν με Προεδρικά Διατάγματα «(…)εχόντων τυπικήν ισχύν νόμου…τη προτάσσει του οικείου Υπουργού…» (άρθρο 47 παρ.2). Εκτός ελάχιστων που αφορούν δευτερεύοντα θέματα και για τα οποία δε γίνεται διαφορετικά (άρθρο47 παρ.1α). Οι αξιωματικοί αυτοί μέσα από τις προβλέψεις των Συνταγμάτων του 1968 και του 1973 έχουν την τάση να υπερβάλλουν σε διακρίσεις υπέρ του εαυτού τους, όσον αφορά τις εξουσίες.
Δεν έλειπαν οι πολύστροφοι από τη χούντα, ούτε είχαν πρόβλημα έμπειρων και αρμόδιων συνεργατών σ’ αυτά (δηλαδή Καθηγητών Πανεπιστημίων). Εν τούτοις δεν άντεχαν στους πειρασμούς της απόλυτης εξουσίας, οι άνθρωποι δεν είχαν παιδεία δημοκρατική επομένως ούτε ελεύθερη σκέψη και αντίστοιχη κουλτούρα.
Δεν επεκτεινόμαστε στις προβλέψεις του Συντάγματος επί του θέματος μετά τη δικτατορία. Μια παρατήρηση μόνο σε σχέση με την ονομασία σε αξιωματικό και την απονομή του βαθμού που γίνεται με διάταγμα, υπογραφόμενο από το Βασιλιά ή τον Πρόεδρο, ανάλογα με το καθεστώς που ισχύει. Ο ίδιος, ή εάν κωλύεται, ο αντιπρόσωπός του, δίνει και τα ξίφη. Όχι όμως σε όλους, αφού στους αξιωματικούς εξ υπαξιωματικών η απονομή δεν γίνεται κάτω από τις ίδιες διαδικασίες.
Η μέχρι σήμερα πρακτική θέλει την κυβέρνηση (ή τον εκάστοτε ισχυρό δικτάτορα ή βασιλιά) να επιλέγει τη στρατιωτική ηγεσία της αρεσκείας της. Μέσω δε του Υπουργού Εθνικής Άμυνας να επεμβαίνει και στις κρίσεις των υπολοίπων ανωτάτων αξιωματικών, με κάποιας μορφής συνεργασία με τον αντίστοιχο Αρχηγό. Συνήθως ο τελευταίος είναι ταυτισμένος με τον ΥΕΘΑ και δεν προκύπτουν προβλήματα στις επιλογές. Εν τούτοις δεν λείπουν οι διαφωνίες που οδηγούν σε σύγκρουση και απομάκρυνση του Αρχηγού με παραίτηση (περίπτωση προ δεκαετίας του Θεοδωρουλάκη με τον Παπαντωνίου, και παλαιότερα του Καπέτου με τον Δροσογιάννη). Ανεξάρτητα από το ποιος είχε δίκιο και ποιος όχι, οι δύο αυτές περιπτώσεις έδειξαν, πως η πολιτική ηγεσία μεταδικτατορικά έχει την ισχύ, να επιβάλλει την θέλησή της. Αλλά η χρήση αυτής της ισχύος υπήρξε και παράλογη όπως προ έτους με την αποστρατεία του συνόλου σχεδόν της ηγεσίας με τα έωλα επιχειρήματα πως ετοιμάζεται πραξικόπημα. Η σφαγή, καθόσον περί σφαγής επρόκειτο στιγματίστηκε απ’ όλους εν μέσω μάλιστα μιας σε εξέλιξη απαξίωσης των ενόπλων δυνάμεων και του Σώματος των στρατιωτικών για την οποία κανείς λόγος πλέον δεν υπάρχει αφού το επιχείρημα της συλλογικής ευθύνης για τη δικτατορία 1967-1974 έχει προ πολλού αδυνατίσει.
Στη δικτατορία την ισχύ κατείχε ο φανερός δικτάτορας (Παπαδόπουλος) ή ο κρυφός (Ιωαννίδης) που προφανώς αντέγραφαν τις βασιλικές μεθοδεύσεις περί ιδιοκτησίας των ΕΔ, ενώ δεν ήταν και λίγη η δύναμη που είχε από τους Αρχηγούς των τριών όπλων μόνον ο Αρχηγός Στρατού και κυρίως των Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΕΔ τότε, Α/ΓΕΕΘΑ στη συνέχεια). Μήπως κάτι τέτοιο ζήλεψαν και οι πιο πάνω περιγραφέντες της προηγούμενης κυβέρνησης;
[1] ΜΑΥΡΙΑ Κ, ΠΑΝΤΕΛΗ Α, Συνταγματικά Κείμενα Ελληνικά και Ξένα, Σάκκουλα, Αθήνα 1990.
[2] Βλ. Θ. ΒΕΡΕΜΗ, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι Αξιωματικοί 1909-1924, στο Μελετήματα Γύρω από τον Βενιζέλο και την Εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980, επίσης Ο Στρατός στην Ελληνική Πολιτική, Από την ανεξαρτησία έως τη δημοκρατία, Κούριερ, Εκδοτική, Αθήνα 2000 και του ίδιου Οι Επεμβάσεις του Στρατού στην Ελληνική Πολιτική 1916-1936, Οδυσσέας, Αθήνα 1983.
κακαράς 