Οι Ελληνες Στρατιωτικοί, (Τρίτομο για Ένοπλες Δυνάμεις, Εμφύλιο, Δικτατορία, Μεταπολίτευση)

Τόμος 1 - Επιλογές. Εκπαίδευση. Κυρίαρχη ιδεολογία. Εξαρτήσεις

Τόμος 2 - 21η Απριλίου 1967: Πραξικοπηματίες και υποστηρικτές του καθεστώτος: Φάκελλος Κύπρου

Τόμος 3 - Αντιδικτατορική αντίσταση. Μεταπολίτευση

Παπαζήση Αθήνα 2006

«1964… Πάω με στολή να παρακολουθήσω το έργο «Θωρηκτό Ποτέμκιν» στο Ιντεάλ, γιατί θεώρησα ότι ήταν μια ναυτική… αξιωματικός κι εγώ, έτσι κάπως το θεώρησα. Μέσα σε λίγη ώρα ένιωσα ότι ο κόσμος πήγε να με φάει μέσα εκεί και μετά αναρωτιόμουν: Μα γιατί; Μα και εγώ έτσι θα ήμουν, ο αξιωματικός αμύνεται της πατρίδας και της κοινωνίας, των δημοκρατικών αρχών… Δεν καταλάβαινα δηλαδή ότι κάποιοι καταπατούσανε δεν ξέρω τι. Θεωρούσα ότι ο αξιωματικός είναι κάτι πάρα πολύ καλό, ακόμα και για τους ανθρώπους γύρω του…»
(Απόσπασμα συνέντευξης αξιωματικού)

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΔΗΜ ΑΛΕΥΡΟΜΑΓΕΙΡΟΥ (Στρατηγού ε.α.)

……Το παραπάνω τρίτομο έργο του Αντώνη Κακαρά (συνολικά 1768 σελίδες), είναι προϊόν και αποτέλεσμα ενός ζωοποιού έρωτα του συγγραφέα προς την Πατρίδα. Ενός έρωτα που έρχεται από πολύ παλιά και που βρίσκεται σε πολλούς ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ Έλληνες . Είναι αυτή η Πατρίδα που τις σημαίες του Πατριωτισμού κρατούσε στον καιρό της η αστική τάξη  και που ο Λαός συμμετείχε ολόψυχα. Σήμερα στην προσπάθεια πολτοποίησης του κόσμου από το νεοταξικό ιμπεριαλισμό, η συντονισμένη επίθεση προς κάθε τι το πατριωτικό είναι λυσσαλέα ιδία  ενάντια στην πατρίδα μας, γιατί –όπως πάντοτε συνέβαινε – αν καταθέσει τα όπλα και συμβιβασθεί αυτός ο πανέμορφος χώρος, τότε η παγκόσμια πολτοποίηση θα είναι πολύ  απλή…

Ο Αντώνης Κακαράς, στο τρίτομο έργο του, προϊόν σοβαρής και υπεύθυνης πολύχρονης έρευνας και μελέτης, θέλησε να περιγράψει μία από τις πλέον τραγικές περιόδους της κοντινής Ελληνικής ιστορίας, μέσα από τη λειτουργία ενός από τούς βασικούς πυλώνες στήριξης του Ελληνικού αστικού καθεστώτος στη μεταπολεμική περίοδο, του Ελληνικού Στρατού και στάθηκε ακριβώς στην καρδιά του Στρατού, στο Σώμα των αξιωματικών και υπαξιωματικών, γιατί αυτοί ήταν το στήριγμα  αυτής της πολιτικής.  Στην περίοδο που καλύπτει ο Κακαράς, η χρησιμοποίηση του Στρατού (και συνεπώς των στελεχών) κατευθύνεται με βίαιο τρόπο, για πρώτη κυρίως φορά, από εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι επιβάλλουν την υποταγή των ελληνικών πολιτικών ηγεσιών, αμέσως μετά τον πόλεμο για δικά τους μόνο συμφέροντα. Την επιβολή αυτή την παρουσιάζουν μεγαλοστόμως, σαν βοήθεια στον ελληνικό Λαό. Έναν καθημαγμένο Λαό, αποτέλεσμα του εμφύλιου 44-49 που του επέβαλαν σαν «ευγνωμοσύνη» για την μοναδική σε βάθος και έκταση ηρωική αντίσταση του 1941-1944 κατά του  φασισμού και ναζισμού και στην οποία αντίσταση οφείλουν μεγάλο μέρος της τελικής νίκης τους, όπως οι ίδιοι με  μεγαλοστομίες διακήρυτταν κατά τη διάρκεια του πολέμου….

Ο συγγραφέας με  εντιμότητα  καταγράφει όλες τις γραφειοκρατικές λεπτομέρειες που συνθέτουν  το υπόβαθρο αυτής της ιδεολογικής   προσαρμογής των στελεχών, ιδία μετά τον 1947 –48 όταν η «εκπαίδευση» (διάβαζε προστασία) άλλαξε από τον Αγγλικό στον Αμερικάνικο  τρόπο (ήλθε μαζί με το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ…)   Και παρ όλο ότι εκ πρώτης όψεως ίσως φανεί υπερβολική (κύρια σε μας τούς στρατιωτικούς ) αυτή η παράθεση των γραφειοκρατικών «λεπτομερειών», στην ουσία πρώτα εμείς οι ίδιοι αισθανόμαστε μία ανατριχίλα. Γιατί ακριβώς αυτές οι «λεπτομέρειες» είχαν μελετηθεί τόσο καλά στο αμερικάνικο Πεντάγωνο, ώστε η υποδούλωση να μη γίνει αντιληπτή τουλάχιστον σε σύντομο χρονικό διάστημα και βοηθούντος βέβαια του εμφυλίου, όπου χωρίς καν να το αντιληφθεί, μία μεγάλη μερίδα στελεχών βρέθηκε αναγκαστικά στο ένα στρατόπεδο. Ο συγγραφέας δεν κάνει πολιτική αλλά παραθέτει στοιχεία. Η κριτική είναι δική μας. Και επειδή κάνουμε παρουσίαση και κριτική μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι άμοιρη ευθύνης και η πολιτική ηγεσία της άλλης πλευράς η οποία έστω εν αγνοία της, όπως και η πρώτη, βοήθησαν τα μέγιστα στην υλοποίηση της αριστοτεχνικής πολιτικής υποδούλωσης στους «προστάτες» μας, του σχεδίου Μάρσαλ και του Δόγματος Τρούμαν .

Η συμβολή του βιβλίου του Κακαρά στην παρουσίαση αυτού του σκηνικού, σε αυτή την τραγική περίοδο του σύγχρονου ελληνισμού, που σημάδεψε έκτοτε ανεξίτηλα την πορεία της Ελλάδας, είναι σημαντική. Ο εμφύλιος ουσιαστικά κλονίστηκε ως αντίληψη κατά τη διάρκεια της επτάχρονης, ξενόφερτης δικτατορίας, όταν βρέθηκαν για πρώτη φορά στην ίδια αντίσταση πρόσωπα από όλο το φάσμα των πολιτικών δυνάμεων. θα έλεγα όμως ότι, παρά το κοινό γιορτασμό της εθνικής αντίστασης και παρά την αναγνώριση της, ακόμη και σήμερα τα δύο στρατόπεδα κρατούν τις θέσεις τους για εκείνη την περίοδο. Η κοινή μελέτη και συγγραφή της ιστορίας εκείνης της περιόδου θα ήταν ένα βήμα προόδου . Ο Αντώνης Κακαράς κάνει ένα μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση με το βιβλίο του. Και είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η καταγραφή του έχει μία νηφάλια και αντικειμενική σκέψη. Γιατί ο Έλληνας Στρατιωτικός μέσα από αυτό το τραγικά μεταβατικό σκηνικό της εποχής του εμφυλίου {με την απροσχημάτιστη επέμβαση των «συμμάχων Αμερικανών» όπου πλην του Βαν Φλητ, σε όλες τις μεγάλες Μονάδες βρίσκονταν Αμερικανοί Στρατιωτικοί Σύμβουλοι (μόνο;) με τη καθοδήγηση της περίφημης  JUSMAPG   και όπου στις συνεδριάσεις του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου ήταν παρόντες με ουσιαστικά δικαιώματα απόφασης οι στρατιωτικοί ακόλουθοι των ΗΠΑ και του ΗΒ..} έχασε τον ορθό πατριωτικό προσανατολισμό. Με την –με απαράδεκτες και υποτελείς συμφωνίες – ένταξη στο ΝΑΤΟ το 1952 η αλλαγή προσανατολισμού ολοκληρώθηκε…

Ο Αντώνης  Κακαρά ς με αδιάσειστα στοιχεία και με καταγεγραμμένες αντικειμενικά λεπτομέρειες, αφήνει να διαφανεί η πικρία του για την αλλοτρίωση αυτή. Και τούτο γιατί, όπως σε πολλά σημεία σημειώνει, ο Έλληνας στρατιωτικός ήταν πάντα αγνός και πατριώτης . Για το θέμα του εμφυλίου, παραθέτει και τον τρόπο εκπαίδευσης, στις εκατέρωθεν Στρατιωτικές Σχολές. Τώρα που έχουμε απομακρυνθεί χρονικά και είμεθα πιο ψύχραιμοι, μπορούμε νά διακρίνουμε ότι στη βάση τους τα στελέχη ήθελαν να εκφράσουν τον πατριωτισμό τους μέσα σε ένα σκηνικό απόλυτης σύγχυσης (δεν αναφέρομαι στην ευθύνη των εκατέρωθεν πολιτικών ηγεσιών  αλλά στα απλά πατριωτικά στελέχη). Απόδειξη αυτού του πατριωτισμού είναι η αθρόα παρουσία τόσο στον ΕΛΑΣ, όσο και στον ΕΔΕΣ πολλών στελεχών για την αντιμετώπιση της φασιστικής-ναζιστικής, αλλά και βουλγάρικης κατοχής.

Στο Δεύτερο τόμο του βιβλίου, ο Κακαράς ασχολείται με την επάρατη δικτατορία του 1967 και το εξ αυτής αποτέλεσμα της καταστροφής της Κύπρου. Είναι δύσκολο το έργο του γιατί –όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του Το Πολεμικό Ναυτικό στη δικτατορία 1967-1974, Αθήνα 1997, καταγράφει και είναι μεταξύ των πρωταγωνιστών. Αυτή του όμως η δυσκολία γίνεται προσόν γιατί, θα μου επιτρέψει νά επαναλάβω αυτό που έγραψα στην αρχή. Ο  συγγραφέας είναι αγνός Πατριώτης και μπόρεσε να γράψει το βιβλίο χωρίς νά φεισθεί αυστηρής κριτικής και προς τον ίδιο τον εαυτόν του. Η αυστηρή ακτινογραφία της εποχής, ιδία στο Πολεμικό Ναυτικό, είναι μια τεράστια συμβολή στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία του τόπου. Χωρίς φτιασιδώματα και υπερβολές δίνει ανάγλυφη την εικόνα της εποχής. Και εδώ η συμβολή του είναι τεράστια. Γιατί για άλλη μία φορά τοποθετεί τα γεγονότα στη σωστή τους διάσταση και με μια δικαιολογημένη περηφάνια κάνει γνωστό στο ευρύ κοινό, αυτό που εμείς οι στρατιωτικοί γνωρίζαμε και που γνωρίζουν καλά κύρια οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και που ο Καθηγητής Βασίλης Φίλιας γράφει επίσης στο θαυμάσιο βιβλίο του Αξέχαστα και λησμονημένα,  Παπαζήση, Αθήνα 1997, ότι δηλαδή η μικρή ομάδα των  ΄΄α ν α ξ ι ω μ α τ ι κ ώ ν΄΄  που έκανε το πραξικόπημα, δεν είναι ο Ελληνικός Στρατός .

Όμως ο Κακαράς με την καταγραφή των  νοοτροπιών-συμπεριφορών –προπαγάνδας κ.α και με τα προηγηθέντα στον Πρώτο τόμο, οδηγεί τον αναγνώστη στην κατανόηση, ότι με τη λήξη του εμφυλίου δεν είχε επιτευχθεί  απόλυτα η πλήρης υποταγή της Ελλάδας και η διευθέτηση των γεωπολιτικών ισορροπιών στην περιοχή. Η Ζυρίχη και το Λονδίνο, ήταν το δεύτερο μεγάλο βήμα  αλλά η Κύπρος είναι το μήλον της έριδας, σύγκρουσης των αμερικανοβρεττανικών συμφερόντων και πρέπει νά λυθεί. Και όσο και αν οι πολιτικές κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις έχουν υποταγεί, δεν μπορούν να συναινέσουν σε μεγαλύτερες υποχωρήσεις.  Με μία σειρά απίθανων προβοκατόρικων ενεργειών, με τη σύμπραξη του Παλατιού και των συγγενών με αυτό πολιτικών δυνάμεων, θα ανατρέψουν τον «αναιδή» Γεώργιο Παπανδρέου, που τόλμησε να υψώσει πατριωτική για την Κύπρο φωνή, θα αφήσουν επί του παρόντος μόνο του τον «κόκκινο παπά» ( τον Μακάριο ) και το θέμα θα λυθεί …. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη {για την οποία και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αιφνιδιάστηκε (;)  «ποιος Κυβερνά αυτόν τον τόπο;»}, το βασιλικό πραξικόπημα και τα Ιουλιανά του 1965, η «αναρχούμενη Αθήνα», «η γιγάντωση του Κομμουνιστικού κινδύνου» με τούς Λαμπράκηδες…. οι «ανησυχητικές πληροφορίες» της ΚΥΠ των Παπαδόπουλων και Μακαρέζων, το «σαμποτάζ στον Έβρο», η αναιμική Κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, τα «χιλιάδες άλογα που θα έφερναν τον Γεώργιο Παπανδρέου θριαμβευτή», «η ορκωμοσία του Ανδρέα Παπανδρέου στην πλατεία  Συντάγματος» ήταν το τέλειο σκηνικό για να γράψει ακόμη και η Ελένη Βλάχου, «δεν υπάρχει ένας λοχίας;»… Και ο Λοχίας βρέθηκε και δέθηκε η Ελλάδα και δέθηκαν και τα όποια όνειρα της.

Ο Κακαρά ς παρουσιάζει ανάγλυφη την εικόνα μέσα στο στράτευμα, όπου η μεθοδευμένη από χρόνια έλλειψη παιδείας είχε αποκόψει τα στελέχη από το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι και αμέσως βρέθηκαν «έτοιμοι από παλιά νά ξανασώσουν την πατρίδα»… και στο βάθος βέβαια η «λύση του Κυπριακού», ο στρατηγικός σκοπός της επιβολής της δικτατορίας. Και συνέβη και αυτό και τα παραθέτει κατά αριστοτεχνικό τρόπο ο συγγραφέας. Και έγινε μισή η Κύπρος και βάλανε τους φίλους τους φυλακή και αλάλαζε ο Ελληνικός Λαός, που ήρθε πάλι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και μας «επανέφερε τη Δημοκρατία». Και οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ελλάδας,  καθημαγμένες νά περιφρονούνται πλήρως από τον ελληνικό Λαό.. Ο Κακαράς βάζει τα πράγματα στη θέση τους και κάνει μεγάλο πολιτικό μάθημα με τα λεπτομερή στοιχεία που παραθέτει. Αυτή είναι μεγάλη προσφορά για τους Έλληνες που μελετούν  τα πολιτικά πράγματα και δη για τους στρατιωτικούς μας.

Στον Τρίτο τόμο του βιβλίου του, ασχολείται ακριβώς με αυτό το θέμα και παραθέτει την αντίσταση  μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις και όπως στον πρόλογο του  γράφει ο Βασίλης Φίλιας δεν λιβανίζει, δεν ωραιοποιεί  και δεν εμπλέκει ιδεολογικά κριτήρια στον έλεγχο των γεγονότων. Η συνέχεια είναι η ζώσα Ιστορία και εδώ δεν ολιγωρεί ο συγγραφέας. Στο νέο παγκοσμιοποιημένο νεοταξίτικο περιβάλλον η Ελλάδα καλείται να βρει την θέση της και σ’ αυτή τη θέση οι Πατριωτικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν σπουδαίο ρόλο.

Ο Κακαράς αποφεύγει τον επίλογο. Και έχει δίκιο, δεν βάζεις επίλογο στη ζωή . Εγώ θα κλείσω την παρουσίαση –κριτική, που μου έκανε την τιμή να μου ζητήσει ο συγγραφέας, με δυο φράσεις που είπε στην παρουσίαση του βιβλίου του στις 26 Σεπτεμβρίου 2006 στο Πολεμικό Μουσείο, (σε μία κατάμεστη αίθουσα, με παρουσιαστές τους Γεράσιμο Αρσένη, Νίκο Κωνσταντόπουλο, Λιάνα Κανέλλη και Νίκο Παπά). Είπε τότε: «Οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν σήμερα νέες και νέους που είναι πιο όμορφοι απ ότι ήμασταν εμείς. Πιο μορφωμένοι απ ότι ήμασταν εμείς. Και είναι και Πατριώτες. Γι αυτό έχουμε θύματα στον αέρα τους Αεροπόρους, στα Ίμια τους δικούς μας του Ναυτικού, στα σύνορα, εκεί που εκπαιδεύονται, εκεί που φυλάνε, έχουμε θύματα στρατιώτες, αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του Στρατού, που σπάνια τους μαθαίνουμε. Άλλο η χρησιμοποίηση τους, άλλο τα νέα δόγματα, άλλο ποιοι υπηρετούν σήμερα στις Ένοπλες Δυνάμεις. Δεν θα σταθώ εδώ σήμερα, πώς χρησιμοποιούνται..»  Το κλείσιμο με τον Αντώνη Κακαρά το ερμηνεύω ότι υπονοεί συγγραφική  συνέχεια. Ήδη το κάνει με εύστοχες και επίκαιρες αρθρογραφίες του.

Εκείνο που κλείνοντας κι εγώ, πρέπει για άλλη μια φορά να σημειώσω, είναι ότι αυτό  το σπάνιο βιβλίο πρέπει νά το μελετήσουν όλοι οι πολιτικοί και όλοι οι στρατιωτικοί και όσοι θέλουν να γνωρίσουν από μέσα μία από τις τραγικές περιόδους των τελευταίων χρόνων . Θα γνωρίσουν και η γνώση είναι δύναμη, είναι δημοκρατία, είναι μάθημα.

Αθήνα 21 Φεβρουαρίου 2007

Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, (καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο)

Η όλη μελέτη του Αντώνη Κακαρά στηρίχθηκε πρωταρχικά σε ανέκδοτο πρωτογενές υλικό από τα αρχεία του Πολεμικού Ναυτικού και σε συνεντεύξεις απόστρατων αξιωματικών των τριών όπλων των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.). Το πλαίσιο στο οποίο κινείται είναι ο χώρος των Ε.Δ. από τη μετεμφυλιακή περίοδο μέχρι τη Μεταπολίτευση του 1974, με επίκεντρο της έρευνας τους αξιωματικούς προέλευσης της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (Σ.Ν.Δ.) -μαχίμων και μηχανικών- που βρίσκονταν σε ενεργό υπηρεσία κατά την παραμονή του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967.

Πιο συγκεκριμένα -και συνοπτικά- η μελέτη περιγράφει, αναλύει, ερμηνεύει και αξιολογεί: α) Τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η ιεραρχική πυραμίδα των αξιωματικών και η αξιοποίηση του «Ατομικού Φακέλου Σταδιοδρομίας», β) Την οριοθέτηση του εύρους δραστηριοτήτων και πρωτοβουλιών των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού καθώς και τον τρόπο διαμόρφωσης της γραφειοκρατίας μέσω της πλήρους τυποποίησης του «Κανονισμού Αλληλογραφίας», γ) Τον ρόλο των εκπαιδεύσεων και μετεκπαιδεύσεων εκτός Ελλάδας στην εξάρτηση των στελεχών των Ε.Δ. από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, δ) τις διακρίσεις μεταξύ των στελεχών του Π.Ν. διαφορετικών βαθμών, ειδικοτήτων και παραγωγικών σχολών, ε) Τη δόμηση του σώματος των στελεχών των Ε.Δ. κατά την κρατούσα μεταπολεμικά αντίληψη και την κυρίαρχη ιδεολογία (αντικομουνισμός), στ) Τη λειτουργία μηχανισμών, δικτύων και διαδικασιών συλλογής πληροφοριών σε σχέση με τις Ε.Δ.,•ζ) Τη διάπλαση χαρακτήρων στις παραγωγικές σχολές των Ε.Δ., σύμφωνα με προβλεπόμενο μοντέλο, η) Την εκπαιδευτική στάθμη και την κουλτούρα των στελεχών της ιεραρχικής πυραμίδας του Π.Ν., πριν και μετά την 21η Απριλίου 1967, ι) Τη στάση των στελεχών του Π.Ν. κατά το βασιλικό αντικίνημα του Δεκεμβρίου 1967 και τα αίτια της αποτυχίας του κινήματος, ια) Τον ρόλο και τη στάση των αξιωματικών του ναυτικού απέναντι στο πραξικόπημα κατά του νομίμου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακαρίου και τα στοιχεία του «Φακέλου της Κύπρου», ιβ) Τις μορφές αντίδρασης και διαφωνίας στελεχών του Π.Ν. απέναντι στο καθεστώς της 21ης Απριλίου, και ιγ) Την απαξίωση των βαθμών, τίτλων και αντιστασιακών στρατιωτικών διά της διαδικασίας «αποκατάστασης» και διά της παροχής βαθμών κατά τη Μεταπολίτευση.

Υπερβαίνοντας αγκυλώσεις και στερεότυπα
Ο  Κακαράς, αξιωματικός που έχει υποστεί με αξιοπρέπεια τις συνέπειες της δράσης του υπέρ της αποκατάστασης της συνταγματικής νομιμότητας, ανέλαβε ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο.  Όντας και ο ίδιος «προϊόν» των εκπαιδευτικών μηχανισμών και των ιδεολογικών διεργασιών τις οποίες ερμηνεύει και αξιολογεί στο βιβλίο του, μπόρεσε να υπερβεί όλα εκείνα τα στερεότυπα, τις αγκυλώσεις και τις βεβαιότητες με τις οποίες εμποτίστηκε στη διάρκεια των σπουδών και της σταδιοδρομίας του, και επιδεικνύοντας εξαιρετική επιστημονική ψυχραιμία επέτυχε να παραδώσει ένα έργο στο οποίο αντικατοπτρίζονται όλες οι αρετές του συγγραφέα, που είναι και οι αρετές ενός «επαγγελματία» ιστορικού: εργατικότητα, επιμέλεια, επαρκή γνώση της περιόδου, εξαντλητική αναδίφηση στο σχετικό πρωτογενές υλικό, μη επιλεκτική χρήση των πηγών, μεθοδολογική επάρκεια και, βεβαίως, επιστημονική εντιμότητα, αφού η γραφή του επιδιώκει την επικράτηση «μίας ηθικής της νόησης και των δυνάμεων της λογικής».

Πρόκειται για ένα βιβλίο αναφοράς, ένα βιβλίο που καλύπτει ένα κενό στη σχετική βιβλιογραφία και ξεπερνά τα στενά όρια του πεδίου της κλασικής στρατιωτικής ιστορίας, εφόσον πραγματεύεται ζητήματα που εντάσσονται στα πεδία της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, της κοινωνιολογίας και της ιδεολογίας. Είναι μια μελέτη πρωτότυπη, ελκυστική και χρήσιμη τόσο για επιστήμονες των Κοινωνικών Επιστημών και της Ιστοριογραφίας όσο και για το μη εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό που εξακολουθεί να είναι ευαίσθητο σε θέματα σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και πολιτικής.